Mr. Polska, Polski, Young Polak, President Polska, Włodzimierz Czajka, Oost-blok boy, Oostblok jochie, al zijn artiestennamen verwijzen naar zijn Poolse roots. Op foto’s presenteert hij zichzelf als een typische Poolse gastarbeider: kort geschoren haar, een wit hemdje met een arbeidersmuts. Vaak heeft hij het over zijn drinkgewoonte. Zoals men dat van een echte Pool verwacht, gaat hij “hard op een liter”. Ook is een wintermuts met oorkleppen een vast attribuut. Het is immers altijd koud in Polen. In zijn teksten gebruikt hij vaak Poolse, exotisch klinkende woorden, waarvan zijn trademark-groet ‘siema’ (slang voor ‘hallo’) het meest herkenbare is.
Op de kaft van zijn album Waardevolle Gezelligheid (2012) vindt men een aantal (officiële en officieuze) symbolen van de Poolse cultuur: de witte adelaar (het Poolse nationale wapen), een aardappel en een zure augurk (als symbool van de ongekunstelde Poolse eetgewoontes) en een fles wodka (dit behoeft geen toelichting). Mr. Polska is ongetwijfeld een exotische Poolse vogel op de Nederlandse muziekscene. Hoewel Polen in Nederland over het algemeen een slechte pers hebben, gebruikt hij zijn Poolse identiteit opvallend in zijn autorepresentatie.
Daarnaast is het stereotype beeld van Polen in de teksten en videoclips van Mr. Polska deel van zijn project. Mensen drinken hier “wodka als water” en schuwen geweld niet:
Klappen van mijn oom, want ik kom te laat thuis.
Geen platte hand, ouderwets met een vuist.
[Mr. Polska 2011b]
Polen is bovendien een koud en wild land, bedekt met bossen waar men een bruine beer tegen het lijf kan lopen. Met zijn opa-de jager ging jonge Polska hier op jacht:
Mijn opa was jager,
ik ben met hem meegegaan.
Niemand kan mij niks zeggen,
ik ben Asian wild.
[Mr. Polska 2011b]
Deze ervaring heeft een stoere jongen van hem gemaakt die weet hoe hij zich in het leven moet redden – desnoods eet hij een karper op die in een parkvijver zwemt [Mr. Polska en Jebroer 2011], een allusie naar het stereotype beeld van een Pool: primitief, toch stoer en vindingrijk. In de videoclip ‘Berghuis’ zien we Mr. Polska als een echte geharde Pool met een open hemd in het sneeuwlandschap rondlopen en daar in een tent slapen. Hij drinkt wodka uit de fles, met een augurk als versnapering. Hij voelt zich hier thuis en neemt de rol van een gids door dit exotische, ietwat achterlijke land op zich. In een interview waar hij zijn nieuwe nummer ‘Gustav’ aankondigt zegt hij: “Jullie zullen zien hoe het leven in de Oostblok is” (Muller 2010).
Vooral in het begin van zijn carrière performt Mr. Polska zijn vaderland als achterlijk en cultureel minderwaardig, conform de vooroordelen die men in Nederland heeft van een Oostblokland. Het onderzoek gedaan in opdracht van het Poolse Ministerie voor Buitenlandse Zaken van 2012 bevestigt dat Polen in Nederland vaak geassocieerd worden met dronkenschap en overlast, maar ook met een hoog arbeidsethos, waarnaar Mr. Polska trouwens ook refereert: “Hard werken, dat zal dan wel iets Pools wezen” [Mr. Polska 2011a]. Zijn artistieke project en publieke persona stoelen op een herkenbaar clichébeeld van Polen dat op een karikaturale manier wordt uitvergroot. Dat is paradoxaal genoeg de bron van zijn succes.
De periferie van de Nederlandse cultuur
Hoe komt het dat men succes behaalt door zichzelf en zijn land van herkomst in een negatief licht te stellen? De strategie is niet onbekend. Denk aan het denigrerende n-woord dat zwarte rappers met betrekking tot zichzelf gebruiken om weerstand te bieden aan racisme. Door het stereotype op zichzelf te betrekken, verwerft men daar de controle over en kan men de negatieve associaties die eraan kleven ontkrachten en/of er een andere betekenis aan geven. Mr. Polska doet vooral het tweede. Hij omarmt het negatieve imago van Polen en gebruikt het voor zelfpresentatie en zelfreclame. Door zichzelf te denigreren en zijn land van herkomst te exotiseren, exotiseert hij zichzelf. Zijn culturele achtergrond dient hem dus om een identiteit te scheppen die voor marketing-doeleinden gebruikt kan worden. Pools-zijn maakt het voor hem mogelijk om zich te onderscheiden, om een nieuw, uniek merk te creëren (dat vervolgens door de media wordt overgenomen en verder bevestigd en verspreid wordt). Door te benadrukken dat hij tot een minderheid behoort (en dus de periferie van de Nederlandse cultuur vertegenwoordigt) is hij in staat om een niche voor zichzelf te creëren binnen de mainstream van de Nederlandse cultuur. In een multiculturele context blijkt een stereotype een manier te zijn om cultureel kapitaal te vergaren.
Het ethos van een hiphopartiest
In feite is Mr. Polska geen Poolse gastarbeider. Hij heet Dominik Groot (de achternaam is van zijn stiefvader), hij spreekt accentloos Nederlands. Hij is lid van het multicultureel rap-collectief Nouveau Riche en een alumnus van de Herman Brood Academie. Hij is in Nederland opgegroeid nadat zijn moeder hierheen was geëmigreerd toen hij drie was. Door zichzelf als vertegenwoordiger van een achtergestelde groep werkmigranten te presenteren, met al zijn stereotype gewoontes, kon hij niet alleen een plek voor zichzelf op de Nederlandse muziekscene verwerven, maar ook de nodige authenticiteit verkrijgen, iets was essentieel is voor het ethos van een hiphopartiest. Binnen de rapcultuur is het namelijk zaak dat de rapper in zijn teksten ‘echte’ levenservaring thematiseert. Daarom wordt de biografie van de artiest gewoonlijk ingeschakeld in zijn project (Jeffries 2011: 120, 71). Leven in moeilijke omstandigheden, in een achterstandswijk waar men in aanraking komt met armoede en geweld is een bron van de street credibility van rappers. De carrière van de rapper wordt gedreven door een drang om zich los te maken van zijn beperkende omgeving. Vandaar vertelt hij in zijn teksten vaak zijn rise-to-fame-from-the-ghetto-verhaal. Rappers die met hun verhaal door de mand vallen worden gediscrediteerd als nouveau riche-poseurs. Mr. Polska en zijn collega’s nemen het authenticiteit-vraagstuk duidelijk met een korreltje zout. Niet voor niets noemen ze hun collectief subversief en ironisch Nouveau Riche. Toch speelt Mr. Polska met de authenticiteitsconventie wanneer hij zijn Poolse achtergrond voor gebruikt. Elementen van het rise-to-fame-from-the-ghetto-scenario duiken vaak op in zijn teksten.
‘Eigenlijk was ik automonteur’
Polska presenteert zichzelf met opzet als een gastarbeider met een eenvoudige achtergrond. Door het uiterlijk en hebbelijkheden van de werkende klasse te imiteren en door een Pools accent te gebruiken en grammaticale fouten in zijn Nederlands te maken, creëert hij de persona van een achtergestelde immigrant. Zo benadrukt hij herhaaldelijk dat hij ‘een simpele jochie’ is. Hij vertelt ook geregeld dat hij automonteur was:
Weet je wat nou het grappige is?
Eigenlijk was ik automonteur.
Nu laat ik jullie zien dat elke dronken drinkende dwaas
een rappertje kan worden […]
[Mr. Polska 2011a]
Dit ambachtelijke beroep moet getuigen van zijn arbeidersachtergrond en past goed bij een jongen uit een achtergestelde migrantenomgeving. Een ander motief dat deze achtergrond benadrukt en vaak in zijn teksten terugkomt is dat van een wasmachine kopen voor zijn moeder, een symbool van een economische en maatschappelijke vooruitgang en overwinnen van moeilijke omstandigheden:
Leef me leven heerlijk, sla een kruisje.
Vroeger leefden ik en me moeder van het minimum,
vind je gek dat ik money wil?
Ik wil die buik lekker vol, die schoentje beetje mooi,
wasmachine voor me mams, goeie boy.
Wil van flat in de wijk naar appartement,
van die rappen in die buurt hij’s de super ster.
[Mr. Polska 2011a]
En:
Eerst waren de Marokkanen en de Turkjes,
nu de Oostblokboys, schurkjes.
Vanaf de bodem kan je alleen maar naar boven gaan.
[Mr. Polska 2011a]
Ook worden zijn beginjaren in Nederland voorgesteld als een moeilijke ervaring:
Hoi, ik babbel al een tijdje met de tantes.
Vroeger keken ze niet, nu is het anders.
En weet je wat de grappige is?
Toen ik pas in Nederland kwam, kreeg ik die klappen op de plein.
[Mr. Polska 2011a]
De Nederlandse migrantenwijk wordt hier voorgesteld als een vijandige en gevaarlijke omgeving, vergelijkbaar met een Amerikaanse hood. Als immigrant moest hij knokken om zich hier te handhaven en zich een weg te banen naar een beter leven.
Polska’s zelfpresentatie getuigt van een verschuiving binnen de rapcultuur die niet meer voorbehouden is aan zwarte performers. Voor marketing-doeleinden is zwart-zijn overbodig geworden, terwijl het getto juist onontbeerlijk blijft (Smith 1997: 46-7). In een West-Europese multiculturele context berust de authenticiteit niet noodzakelijk op huidskleur, maar heeft deze zijn bron in klasse/komaf. De ervaring van een zwarte Amerikaan is hier vertaald naar de ervaring van een Oost-Europese immigrant.
Op zijn Pools
Als gevolg van de rise to fame leidt een rapper een decadent leven van feesten en drinken in het gezelschap van sexy meiden. Toch blijft hij een man van de hood, een gangsta, waardoor hij respect geniet bij andere mannen. Ook deze elementen van de hiphop-esthetica, de zogenaamde cool pose en thug-mimicry, om Jeffries nog een keer te citeren (2011: 62), zijn prominent aanwezig in Mr. Polska’s project. Ook hier baseert hij zijn performance op zijn Poolse achtergrond. Er wordt hier op zijn Pools gedronken en gefeest, harder en wilder dan elders. Ervaring met de primitieve, harde Poolse werkelijkheid (naast de migratie-ervaring) is de bron van een speciaal soort stoerheid. Het typische rap-scenario wordt hier dus verrijkt met een nieuwe, ‘Poolse’ dimensie. Overgebracht naar de context van de rapsubcultuur verkrijgt het stereotype negatieve beeld van Polen een positieve weerklank. Wat men gewoonlijk aan Polen aanstootgevend vindt, is voor Polska’s beoogde publiek juist aantrekkelijk. In de context van de hiphop-scene verandert Poolsheid van een bron van overlast, in een eigenschap van coolness.
Zoals gezegd blijkt een negatief stereotype in een multiculturele samenleving een positief potentieel te hebben. Het verandert in een commodity die ingeschakeld kan worden om een distinctieve publieke persona te construeren. Al roept zijn Poolse achtergrond negatieve associaties op, door haar actief te omarmen is Mr. Polska in staat om de aandacht op zichzelf te vestigen. Het stereotype beeld van Polen wordt hierdoor niet ontkracht, zoals men dat zou kunnen verwachten. Uit reacties van Mr. Polska’s fans op YouTube en in de sociale media kan men afleiden dat het juist verder wordt bevestigt. De uitwerking van zijn representatie van Polen kan vergeleken worden met Sacha Baron Cohens optreden als Borat. Ook hier wordt opzettelijk gespeeld met de menselijke fascinatie met het exotische, primitieve en achterlijke (vgl. Wallace 2008). Voor zijn publiek begint het door hem gecreëerde beeld van Polen als het echte Polen te functioneren. Het wordt een simulacrum, een fictie die als werkelijkheid functioneert.
Een hiphopartiest is traditioneel politiek geëngageerd. Hij is een oppositionele stem die kritisch commentaar geeft op sociale ongelijkheid en machtsrelaties ter discussie probeert te stellen (vgl. Rose 1994: 100). Mr. Polska doet dat niet. Hij is niet geïnteresseerd in het ondermijnen van het negatieve clichébeeld van zijn land van herkomst, integendeel, hij essentialiseert het voor zijn eigen doeleinden: construeren van een distinctieve artistieke persona, vergaren van cultureel kapitaal, zichzelf op de markt positioneren. Hij zegt zelf dat hij een soort hiphop wil maken die de vrijheid neemt om niet serieus te zijn. Het gaat hem om feesten, wild zijn, “uit zijn plaat gaan”, “lol en plezier en gekkigheid uitstralen” (cf. Mr. Polska 2012, Vol 1 & Vol 2).
Een positief imago
Opmerkelijk is dat derde partijen niettemin hun voordeel willen trekken van een op negatieve stereotypen opgebouwde carrière. Als een bekende, succesvolle vertegenwoordiger van een identiteitsgroep wordt Mr. Polska opgeëist en tot symbool gemaakt van een politieke agenda. Zo werd Mr. Polska in 2011 gekozen tot Pool van het jaar in een online stemming gehouden door de vereniging van Polen in Nederland, Polonus. In het commentaar op de website van de vereniging kon men de volgende beschrijving vinden:
Trots op zijn roots als Pool besloot Dominik zichzelf de artiestennaam Mr. Polska aan te meten. Niet alleen vanwege de overduidelijke achtergrond, maar ook om een brug te slaan tussen Polen en Nederlanders. Polska vertelt veel over zijn band met Polen en krijgt het dankzij humor, een positieve inslag en krachtige muziek voor elkaar zijn Nederlandse fans een positieve associatie bij te geven als het gaat om Polen in Nederland. […] Mr. Polska is een voorbeeld voor de jongeren, zonder hen te bewegen het verkeerde pad te bewandelen. Het uitvergroten van de stereotypen, maar daardoor juist de vooringenomenheid van anderen een hak zetten. Dat is de kracht van Mr. Polska en hier oogst hij zeer veel succes en respect mee.
Voor iemand die Mr. Polska’s teksten en videoclips kent, is het duidelijk dat hier vooral het beeld van de ideale Pool van het jaar wordt geschetst dat vervolgens op Mr. Polska wordt geprojecteerd. Het illustreert dat de celebrisatie van een vertegenwoordiger van een minderheid een politieke dimensie heeft, ongeacht de bedoelingen of inzet van de betrokkene. Het individu wordt met voorbijzien aan zijn intenties politiek ingezet ter bevordering van zijn groep. Zo wordt Mr. Polska’s subversieve persona ingeschakeld in het bouwen aan een positief imago van Polen in Nederland.
Bronnen
Jeffries, M.P. 2011. Thug Life: Race, Gender, and the Meaning of Hip-Hop. The University of Chicago Press.
Mr. Polska. 2012a. Waardevolle Gezelligheid (CD). Rtbe M-R Nouveau Riche.
Mr. Polska. 2012, Vol. 1. Interview met Mr. Polska voor FaceCulture.
Mr. Polska. 2012, Vol. 2. Interview met Mr. Polska voor FaceCulture.
Mr. Polska. 2011a. ‘Berghuis’, Alziend Oor. Nouveau Riche. Rtbe M-R Nouveau Riche.
Mr. Polska. 2011b. De boswachter EP. Rtbe M-R Nouveau Riche.
Mr. Polska en Jebroer. 2011. Wintersessie 8.
Muller, S. (SureShotShane). 2010. Mr. Polska@De Grote Prijs van Nederland. Project “ZienisGelogen”.
Polonus. 2011. website Polonus.
Poolse Instituut voor Publieke Zaken. 2012. “Beeld van Polen en Poolse mensen in de ogen van Nederlanders: Hoofdconclusies uit het onderzoek”.
Rose, T. 1994. Black Noise: Rap Music and Black Culture in Contemporary America. Wesleyan University Press.
Smith, C.H. 1997. “Method in the Madness: Exploring the Boundaries of Identity in Hip-Hop Performativity”. Social Identities 3/3, pp. 345-74.
Wallace, D. 2008. “Hyperrealizing ‘Borat’ with the Map of the European ‘Other’”. Slavic Review 67/1, pp. 35-49.
Afbeelding:
Mr. Polska
Ewa Dynarowicz is werkzaam als docent Nederlandse literatuur en cultuur aan de Universiteit van Wrocław, Polen. Ze bereidt een boek voor over het werk van Kader Abdolah.