In 1961 verscheen een curieus boekje van Harry Mulisch, getiteld Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf, tijdens de Jongste Dag. Bijbelteksten uit het boek van Johannes over het einde der tijden worden daarin gecombineerd met praktische aanwijzingen voor het Nederlandse volk over hoe te handelen wanneer deze voorspellingen werkelijkheid worden. Het bazuin van de engelen kan gepareerd worden door watjes in de oren, de neerslag van hagel, vuur en bloed moet men niet met een bezem trachten op te ruimen (die zou immers in brand vliegen!) en tijdens het Laatste Oordeel is een noodvoorraad eten (per persoon een ei, drie kadetjes en een halve bloemkool) geen overbodige luxe.
Mulisch parodieerde in deze tekst een folder die eerder dat jaar huis-aan-huis verspreid was door het ministerie van Binnenlandse Zaken, in samenwerking met de dienst Bescherming Bevolking, getiteld Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf, later gevolgd door een Toelichting op deze folder. De boekjes, verschenen tijdens het hoogtepunt van de Koude Oorlog, bevatten in opgeruimd proza nauwgezette instructies over hoe men zich kan voorbereiden op een kernoorlog. Immers, zo stellen de auteurs optimistisch: in veel gevallen kan het naleven van de instructies in het boekje het verschil betekenen tussen leven en dood, tenzij een bom juist op uw huis valt. Dan zal immers een schuilgelegenheid weinig baat brengen. In al die andere gevallen krijgen lezers evenwel het advies om bij een aanval met kernwapens aan de drie A’s te denken: Afstand, Afscherming en Afwachten. In tijden van hernieuwde nucleaire dreiging waardevolle informatie.
De A van afstand stelt dat een huis tochtvrij gesloten moet zijn, om zover mogelijk verwijderd te blijven van de radioactieve straling. Vervolgens de A van afscherming: een ingebouwd huis is veel veiliger dan een vrijstaande woning. Vrijstaande huizen moeten dus beschermd worden: ‘de boeken, de kist met steenkool en de bloempotten, alles wat u bedenken kunt, kunt u aanslepen om u zo goed mogelijk te verschansen.’ En ten derde de A van afwachten: straling neemt met de tijd immers sterk af. Dat afwachten zal soms een uitdaging zijn, maar de auteurs van de folder spreken ons moed in: ‘Het kan zijn, dat de muurkast, waar u een toevlucht hebt gezocht, u stijf van leden maakt, en u behoefte voelt aan een “uitje”, in uw woning wel te verstaan. Stel dat zo lang mogelijk uit.’ De folder biedt vervolgens enkele suggesties voor de inventaris in de schuilplaats. Alles moet natuurlijk goed verpakt zijn, om neerslag van radioactieve stof te vermijden. Dus: geen sigaretten roken die niet in een blikje zijn bewaard. En de gedroogde erwten dienen in een sloopje opgeslagen te worden. Tot slot: wat te doen bij evacuatie? Trek in ieder geval kleding aan die past bij het jaargetijde, waarschuwen de auteurs. Waardepapieren, kampeerpannetjes, nachtgoed: alles moet in de vorm van een dekenpakket meegenomen worden. Een ‘dekenpakket’? Geen nood: uw blokwachter kan u vertellen hoe u dit maakt.
Het is goed te begrijpen dat Mulisch zich vrolijk heeft gemaakt over deze folder: het ‘bloemkoolcommentaar op de ondergang van het mensdom’ is een absurdistische combinatie van goedbedoeld paternalisme en onverholen alarmisme. Toch stemt de informatievoorziening uit 1961 tot nadenken: op de website van de Rijksoverheid en de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming worden nu vooral scenario’s besproken van stralingsincidenten door problemen met kernreactoren, en niet zozeer door de inzet van kernwapens in een oorlog. Toch houdt precies dit doemscenario Nederlanders vooral bezig, zo blijkt uit recente berichtgeving. Na het hamsteren van toiletpapier in de coronacrisis zijn er door de huidige dreigende nucleaire crisis inmiddels geen jodiumtabletten meer te krijgen. Voor de nieuwe generaties die geen kist met steenkool meer hebben om je achter te verschansen en geen sloopje voor de gedroogde erwten is het wellicht tijd voor een hernieuwde uitgave van Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf. De beoogd auteurs kunnen in ieder geval te rade gaan bij Mulisch om daarin een betere toon te treffen dan in de oorspronkelijke tekst.
Literatuur
Dienst Minister van Binnenlandse Zaken. (1961). Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf.
Mulisch, H. (1967). Wenken voor de jongste dag. Amsterdam: De Bezige Bij.
Anouk Zuurmond is neerlandica en filosofe en is werkzaam als universitair docent aan de Rijksuniversiteit Groningen, waar ze onderwijs verzorgt op het gebied van onderwijsfilosofie en de masteropleiding Ethics of Education coördineert.